CASE OF L.R. v. NORTH MACEDONIA
Европски суд за човековите права во Стразбур
СЛУЧАЈ НА Л.Р. против РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА, 23.01.2020
(Апликација бр. 38067/15)
Пресуда од 23 јануари 2020 година
СУДЕЊЕ
Чл. 34 • Случај кога невладина организација поднела барање за пациент со ментални болести
Чл 3 • Нехумано постапување • Понижувачко постапување • Несоодветна грижа и третман на ментално инвалидно осумгодишно дете сместено над една година и девет месеци во несоодветна установа • Неефективна истрага
ПОСТАПКА
- Случајот потекнува од апликација (бр. 38067/15) против Република Северна Македонија поднесена до Судот согласно член 34 од Конвенцијата за заштита на човековите права и основните слободи („Конвенцијата“) од Хелсиншкиот комитет за човекови права во Скопје во име на Македонец / државјанин на Република Северна Македонија, Л.Р. („Подносителот на барањето“), на 27 јули 2015 година. Претседателот на Одделот му се придружи на барањето на ХХР да не се обелоденува името на апликантот (правило 47 § 4 од Деловникот на Судот).
…
- Апликантот тврдеше дека грижата и третманот што го примил додека бил во државна институција ги повредиле неговите права според Член 3 и дека последователниот одговор на засегнатата држава не бил компатибилен со нејзините процедурални обврски според овој член.
СУМАРНИ ФАКТИ ЗА СЛУЧАЈОТ
- Апликантот е роден на 21 ноември 2004 година од родители кои страдале од ментална попреченост. Бил напуштен при раѓање и на барање на баба му бил сместен во Домот за деца без родители кога имал три месеци. Центарот за социјална помош бил назначен за негов старател. Според дијагнозата дадена кога имал две години, неговиот физички развој бил заостанат и тој имал говорна попреченост. На 14 април 2008 година, тим од лекари од болницата Б. дијагностицирале дека апликантот страда од умерена ментална попреченост, најтешка форма на физичка попреченост (церебрална парализа) и говорна попреченост уште од раѓање.
- На 8 ноември 2008 година, старателот го сместил апликантот во Институтот за рехабилитација Б., државна институција за лица со пречки во слухот и говорот. За време на престојот во институцијата, апликантот бил дијагностициран дека страда од ментални, физички и говорни пречки. Тој бил отпуштен во јуни 2012 година врз основа на сознанијата дадени од медицинскиот персонал во институцијата, со кои се констатира дека неговиот постојан престој и лекување нема да бидат оправдани.
ОЦЕНА НА СУДОТ
- Општите принципи релевантни за апликацијата претходно се сумирани во случајот на М.С. (М.С. против Хрватска (бр. 2), бр. 75450/12, 19 февруари 2015 година).
- Осврнувајќи се на конкретниот случај, Судот забележува дека Хелсиншкиот комитет како подносител на апликацијата, се пожалил на органите на прогонот дека сместувањето на апликантот во институцијата било несоодветно и дека бил врзан во креветот со јаже. Судот смета дека тие тврдења, како што биле изнесени во тоа време, биле спорни. Членот 3 од ЕКЧП бара од надлежните органи да спроведат ефективна истрага.
- Пријава била поднесена против директорот и вработените во институцијата кои во тоа време биле неидентификувани. Испитувањето на таа пријава траела помалку од една година и била разгледувана од обвинителите од три различни инстанци. Според тоа, исполнето е барањето за брзина во одлучувањето.
- Обвинителството ја отфрлило пријавата по испитување на голем дел од доказниот материјал и сослушување на осомничените, имено директорот на институцијата и четворица вработени (од кои двајца имале статус на осомничени) кои биле директно вклучени во настаните и чии идентитети обвинителот во меѓувреме го утврдил. Истрагата спроведена од првостепениот јавен обвинител била проширена да го вклучи и старателот на апликантот (директорот на Центарот за социјална работа), и покрај фактот дека тој не бил вклучена во кривичната пријава на Хелсиншкиот комитет. Иако јавниот обвинител не го интервјуирала директорот, Судот не смета дека неуспехот да се стори тоа во конкретниот случај влијаел врз утврдување на релевантните факти. Во поднесоците до повисокиот обвинител и Државното обвинителство, Хелсиншкиот комитет не се пожалил дека првостепениот обвинител се потпирал само на изјавите на обвинетиот, не тврдел дека било потребно да се испитаат дополнителни сведоци или да се преземат други процедурални чекори. Според тоа, истрагата, во горенаведениот контекст, може да се каже дека е темелна.
- Врз основа на примените докази, јавниот обвинител утврдил релевантни факти, факти кои, според мислењето на Судот, не биле значително различни од описот на настаните од страна на Хелсиншкиот комитет, а имено дека сместувањето на апликантот во институцијата било несоодветно а апликантот повремено бил врзуван за неговиот кревет. Понатаму, вишиот јавен обвинител го известил надлежниот основен јавен обвинител, за несовпаѓање помеѓу медицинската дијагностика дадена од болницата и „вистинската здравствена состојба“ на апликантот, за да може да се спроведе истрага за тоа дали било сторено кривично дело во тој поглед. Според мислењето на Судот, истражните мерки преземени од страна на вишиот јавен обвинител во врска со старателот на апликантот и болницата треба да бидат разгледани во контекст на должноста на државата согласно член 3 од Конвенцијата за спроведување официјална ефективна истрага. Сепак, Судот не може да забележи дека последователната истрага спроведена од страна на надлежниот основен јавен обвинител дала резултати, и покрај фактот што изминал значителен временски период по изнесувањето на тврдењата.
- Покрај тоа, Судот забележува дека истрагата од страна на органите на прогонот во суштина била насочена против обвинетиот од страна на Хелсиншкиот комитет и во однос на „мерката“ на ограничување што се користела врз него, што ги нарушило неговите права од член 3. Обвинителството ја отфрлило пријавата на Хелсиншкиот комитет, утврдувајќи дека не постојат основи да се докаже дека е сторено кривично дело што е предмет на гонење по службена должност. Главната причина за ваквата одлука е што обвинителството сметало дека немало намера (умисла) од страна на осомничените да го подложат апликантот на нечовечко или понижувачко постапување, што според домашно право е задолжителен елемент за пријавените кривични дела според членовите 142 и 143 од Кривичниот законик. Во врска со ова, Судот потсетува дека не е негова задача да ги толкува домашните одредби, бидејќи е тоа обврска првенствено на националните власти. Фактот дека осомничените за нехумано постапување не биле обвинети (и казнети) не е доволен за да се утврди повреда на член 3 од Конвенцијата, бидејќи процедуралната обврска според член 3 не е обврска за резултат, туку на преземање дејствија (види Чекиќ и други против Србија, бр. 32277/07, 37 §, 29 април 2014 година).
- Сепак, Судот повторува дека она што е предмет во оваа постапка не е индивидуална одговорност за кривично право, туку одговорност на државата според меѓународното право. Затоа, државата треба да се концентрира на целта на обврската за ефективна истрага, а тоа е да се обезбеди ефикасно спроведување на домашните закони кои го штитат правото на поединците да не бидат предмет на нехуман третман, и во оние случаи во кои се вклучени државни институции или тела, да биде обезбедена нивна одговорност (види Николова и Величкова против Бугарија, бр. 7888/03, 63 §, 20 декември 2007 година и Буреќ против Чешка, бр. 37679/08, 131 §, 18 октомври 2012 година). Во спротивно, должноста на една држава да спроведе ефикасна истрага ќе изгуби многу од своето значење, а правата загарантирани во член 3 од Конвенцијата би биле неефикасни во практиката (види Енукиџе и Цирглиани против Грузија, бр. 25091/07, 26 април 2011 година).
- Судот забележува дека кривичната истрага идентификувала други релевантни прашања што влијаат на состојбата на апликантот. Поточно, органите на прогонот утврдиле дека сместувањето на апликантот во институцијата било несоодветно; дека интитуцијата ги известила надлежните органи за неможноста да се грижат за апликантот; и дека, наводно, имало недостатоци во однос на медицинската дијагностика на апликантот од болницата. Додека овие заклучоци биле донесени во контекст на обвиненијата поднесени против вработените во институцијата, Судот не е информиран дека тие довеле до некаков ефикасен обид да се провери дали дефектите на системот биле резултат на дејствија од страна на претставници на властите или кој било друг јавен службеник , за што тие би можеле да бидат одговорни.
- Според гледиштето на Судот, и покрај тоа што надлежните органи, како што сметаат, не биле соочени со тврдења за намерно малтретирање, нивниот целосен одговор при истрагата на тврдењата за сериозни кршења на човековите права, како во конкретниот случај, не може да се смета за соодветно. Отсуството на соодветна реакција, а камоли за надомест на штета, во однос на настаните на кои се однесување апликацијата, не може да се рече дека е компатибилен со процедуралната обврска на државата согласно член 3 од Конвенцијата.
- Според тоа, и имајќи ги предвид посебните околности на овој случај, има повреда на член 3 од Конвенцијата во рамките на неговите процедурални аспекти.
ОД ОВИЕ ПРИЧИНИ, СУД,
1.Ја прогласува, едногласно, пријавата за прифатлива
2. Утврдува, едногласно, дека има повреда на член 3 од Конвенцијата заради несоодветно сместување на апликантот во институцијата, недостаток на обезбедена потребна грижа и нечовечко и понижувачко постапување на кое бил тој таму изложен
3.Одлучил, со шест гласови на еден, дека имало повреда на член 3 од Конвенцијата заради неисполнување на одговорната држава за исполнување на својата процедурална обврска согласно со овој член;
Стразбур, 23.01.2020 Претседател
Судија, Ксенија Турковиќ
